REHABILITACJA

Rehabilitacja psychiczna jest formą działalności wobec niepełnosprawnego, która dotyczy najbardziej subtelnych i często głęboko intymnych obszarów jego życia.

Proces przywracania choremu sprawności psychofizycznej odbywa się przez stosowanie określonych sposobów postępowania rehabilitacyjnego, ale zawsze winien odbywać się przy pełnym udziale osoby chorej, z uwzględnieniem jej nastawienia wobec siebie i choroby, jej zaangażowania w ten proces i z odniesieniem do jej indywidualnych dyspozycji psychicznych i fizycznych.

Brak psychologicznego podejścia do chorego uniemożliwia osiągnięcie celu rehabilitacji.

Każdy chory posiada bagaż indywidualnych problemów, których rozwiązanie może dokonywać się jedynie z uwzględnieniem jego właściwości psychicznych i struktury osobowości. Dlatego tak ważne jest aby planowanie i realizowanie zamierzeń rehabilitacji poprzedzało rozeznanie podstawowych mechanizmów życia psychicznego osoby rehabilitowanej.

Wobec wszechobecnego w życiu każdego człowieka stresu i jego oddziaływania na somatyczne i psychiczne funkcjonowanie, zainteresowanie osobowością ma tu pełne uzasadnienie.

Osobowość pozwala lepiej zrozumieć rozwój i przebieg reakcji stresowych oraz opisać indywidualny obraz stresu konkretnej osoby.

Definicje psychologiczne określają osobowość jako:

• wytwór i specyficzny styl przystosowania,

• jednolitą psychiczną organizację ludzkiej istoty na określonym etapie rozwoju obejmującą charakter, intelekt, temperament, uzdolnienia, postawy moralne i wszelkie postawy wytworzone w ciągu życia człowieka,

• organizację nabytych i wrodzonych dyspozycji i schematów reagowania jednostki, względnie stałą, spoistą, specyficzną dla jednostki, powstałą jako wynik dojrzewania, uczenia się i przystosowania jednostki.

Osobowość jest tym, co determinuje wybór i sposób zachowania się, reagowania jednostki, co ma istotne znaczenie zarówno dla określenia ryzyka zachorowania, jak i uzyskania oczekiwanego przystosowania po zachorowaniu.

Poziom dojrzałości osobowości i jej struktura warunkują zdolność radzenia sobie ze stresem, chorobą, niepełnosprawnością i jest indywidualną właściwością każdego człowieka.

Oczywistą rzeczą jest, że zarówno na powstawanie, rozwój określonej osobowości jak i na jej funkcjonowanie w zdrowiu i chorobie ogromny wpływ wywierają warunki środowiskowe, otoczenie, w jakim żyje człowiek. W terapii i rehabilitacji osoby niepełnosprawnej mówi się wtedy o potrzebie oddziaływań socjoterapeutycznych, które są ukierunkowane i na osobę chorą i na jej otoczenie.

Liczne badania dotyczące relacji niepełnosprawności z osobowością dostarczają danych, które mogą być interpretowane w ramach głównych kierunków psychologii i wyjaśniane za pomocą takich teorii, jak np.:

• teoria obrazu własnej osoby ( self image theory)

Adler pisał,że” postępowanie człowieka wynika z jego mniemania czy poglądu, jaki ma o samym sobie i świecie”. Nuttin zaś określa obraz siebie jako świadomość własnego istnienia i funkcjonowania, zbiór doświadczeń uznanych za swoje, to, co można powiedzieć o sobie, kiedy mówi się”ja”, „mnie”. Siek uważa, że obrazu siebie uczymy się jak wszystkich innych cech osobowości. Uczymy się poprzez spostrzeganie siebie w różnych sytuacjach społecznych, chociaż od zarania swojego istnienia – w dzieciństwie - uczymy się na podstawie bodźców płynących z własnego ciała. W ciągu lat życia nauka ta jest związana w znacznej mierze z informacjami o nas, jakie płyną od innych osób, oraz z tym, jakie „etykietki” nadają nam inni.

Działanie opisanych wyżej czynników może ( i często tak się dzieje) być przyczyną rozwoju nieadekwatnego bądź mało stabilnego obrazu własnej osoby, który skłania osobę do traktowania siebie jako niezdolnej do radzenia sobie z rzeczywistością, do podejmowania walki z „życiem”, a swoje ciało za słabe i chore.

• teoria stosunków międzyludzkich ( interpersonal theory )

Zakłada, że organizm i jego właściwości są bodźcami o określonych wartościach i dla siebie i innych oraz narzędziem w procesie przystosowania się i budowania relacji z innymi. Poziom przystosowania oraz kształt relacji z innymi osobami wzmacniają bądź osłabiają poczucie własnej wartości i niewątpliwie przyczyniają się do uzyskiwania ( bądź nie) wsparcia otoczenia, tak ważnego w radzeniu sobie z chorobą i stresem.

• teoria postaw i osobowości ( attitudes and personality theory )

Choroba, niepełnosprawność wiążą się z utratą pewnych wartości przez jednostkę, co wpływa na jej pojęcie o sobie i sposób budowania relacji z innymi. W budowaniu tych relacji mogą ujawniać się silne reakcje obronne, których działania zmierzają do ocalenia pozytywnych elementów poczucia własnej wartości. Brak znajomości istnienia takich mechanizmów w strukturze osobowych zachowań chorego może w sposób istotny utrudniać wytworzenie wzajemnie korzystnych postaw między nim a otoczeniem, postaw sprzyjających rehabilitacji i przystosowaniu.

• teoria stresu i przystosowania ( stress and adjustment theory )

Poza biologiczna koncepcją stresu Hansa Selyego stosuje się tzw. interakcyjne ujęcie zjawiska stresu. Wiąże się one z przekonaniem, iż zachowanie jest funkcją ciągłego wzajemnego oddziaływania między jednostką a otoczeniem. To połączenie szczególnej sytuacji i konkretnej jednostki znajdującej się w określonym położeniu, charakteryzującej się określoną osobowością i danym sposobem zachowania narusza dotychczasową równowagę i wpływa na to, czy pojawia się stres, czy też nie.

Działania rehabilitacyjne z natury swojej są nakierowane przede wszystkim na zmniejszenie biologicznych wskaźników stresu ( stłumienie nadmiernej aktywności części współczulnej układu wegetatywnego – wzmocnienie odpowiedzi przywspółczulnej ), ale kompleksowość rehabilitacji obejmuje również sferę psychiczną osoby, w której konsekwencje stresu bywają bardziej dotkliwe niż w strukturze somatycznej osoby.

Opracowane na podstawie: „Rehabilitacja Medyczna” pod redakcją Andrzeja Kwolka,Tom I, Wydawnictwo: Elsever Urban & Spółka Wrocław.